Kelime anlamı
"Kaderiyye" sözcük anlamı olarak "kader taraftarı olan kimse" demektir.

Ortaya çıkışı
Mezhep olarak Kaderiyye’nin (Kaderilik) ortaya çıkışı müslümanların birbirini öldürmesiyle sonuçlanan siyasi anlaşmazlıklar ve iç savaşlar dönemine dayanır.

Bu dönemde hakim olan görüş olan "ilahi takdir" anlayışına karşı "olumsuz fiillerin kadere değil insan iradesine dayanması ve kötülüklerin failinin bizzat insanlar olduğu" görüşünü ilk kez ortaya atan Mabed el-Cüheni (641 - 702) olmuştur.

Baskıcı Emevi yönetiminin uygulamalarını "Bizim fiillerimiz Allah'ın kaderi üzerine cereyan ediyor." diyerek kadere yüklemeleri tepkilere neden olmuştur.

Cüheni kader konusundaki görüşlerini Emevi yönetimine karşı muhalefet etmek amacıyla da yaymıştır. Bu yönüyle (Emevi aleyhtarlığı) Kaderiyye mezhebinin siyasi bir yönü de vardır. İlahi kaderi inkar ettiği gerekçesiyle Cüheni (hicri 80), yine onun görüşlerini takip eden diğer önemli bir isim Geylan ed-Dımeşki (? - 738) Emevi yönetimi tarafından katledilmiştir.

Kaderiyye
Kaderiyye ifadesi, başlarda karşıt görüşlü kişiler tarafından olumsuz manada kullanılmıştır.

İtikadi bir mezhep olarak bakıldığında bu görüşe sahip kişilere Kaderiyye denilmesinin iki nedeni olabilir:

• her eylemi kişinin iradesine bağlayarak kaderi kişinin kendi elinde görmeleri (kulun kendi fiilini yaratması)
• ehlü'l-kader (kader ehli) olarak bilinmeleri, kader konusunu merkeze almaları ya da bu konuda ölçüsüzce düşünmeleri

Temel görüşleri
Kaderiyye mezhebine ait temel görüşler şunlardır:

• kötü fiiller ilahi kaderle değil insanın hür iradesiyle gerçekleşir.
• eğer insan eliyle gerçekleşmiş zulümler ilahi kadere havale edilirse bu Allah'ın adaletiyle çelişir.
• fiillerinde özgür olan insan, irade ve kudret sahibi olarak yükümlü bir varlıktır.
• ilahi kader insanı bir fiil işlemeye zorlamaz (cebir).

Kollar
Temel görüşleri aynı olasa da Kaderiyye çatısı altında ayrıntıda birbirinden farklı anlayışlara sahip gruplar (Müfevvida, Şebibiyye gibi) oluşmuştur. Bu kollara ait temel görüşler şunlardır:

• İyi işler Allah’tan, kötü işler insanın kendisindendir.
• Allah yardım etmeksizin insanlar hayır yapabilir.
• İnsan hem inanmaya hem de inanmamaya elverişli olarak yaratılmıştır, aksi durumda inanmayan kişinin cezalandırılması anlamsız olurdu.
• insanların eylemleri Allah tarafından ezelden bilinmez.
• Allah kötü işlerin olmasını takdir ve kabul etmez, haram olan eylem rızık (Allah'ın verdiği rızık) değildir.
• Kişinin rızkı (eceli) tayin edilmiş, belirli bir süredir. Bir kişi öldürülürse bu süreye müdahale edilmiş olur.

Tüm görüşlerin kader etrafında geçen ilahi ilim (Allah'ın bilmesi), özgür irade gibi konular olduğuna dikkat ediniz.

Eleştiriler
Kaderiyye, Ehl-i Sünnet kelamcıları tarafından ilahi kaderi reddederek kader konusunda aşırıya gittikleri için eleştirilmiştir.

Günümüzde
Emevi baskısından kaçan Kaderiyye mensupları (Kaderiler) farklı bölgelerde Abbasi hareketine katılmışlar, Abbasi hükümdarlığı döneminde yönetime muhalefeti bırakmışlar ve ardından yakın görüşlere sahip Mutezile'ye katılmışlardır.