00
Zorunlu bilginin (zaruriyyat) çeşitleri nelerdir?

Zorunlu bilgi (zaruriyyat), kesinlik değerine göre altı çeşittir: evveliyyat (bedihiyyat), fıtriyyat, müşahedat, mücerrebat, mütevatirat, hadsiyyat

Kelam ilminde zorunlu (zaruri) bilgi (zaruriyyat) kesinlik değerine göre altı çeşittir ve şöyle sıralanır:
  • evveliyyat (bedihiyyat)
  • fıtriyyat
  • müşahedat
  • mücerrebat
  • mütevatirat
  • hadsiyyat
Zorunlu bilgi türlerinden,
  • evveliyyat ve fıtriyyat yalnızca akla dayanır (akli bilgi) ve müşahedat ile birlikte güçlü ve geçerli bilgi sayılır.
  • mücerrebat (tecrübeye dayalı), mütevatirat (tevatüre dayalı) ve hadsiyyat (sezgiye dayalı) bilgiler ise özneldir ve kişilere göre zorunlu (zaruri) bilgi olsa da genel için zorunlu olmayabilir.
Evveliyyat
Evveliyat ve bedihiyyat birbiri yerine kullanılan yakın anlamlı kategorilerdir.
  • doğrulamak için deney ve gözlem gibi vasıta gerekmeyen, zihin için kendiliğinden apaçık olan bilgilerdir.
  • zihin bu önermeleri hemen kavrar ve bunu kesin kabul eder.
  • aklın hep biliyor olduğu kabul edilen ön bilgileridir.
  • örneğin:
    • bir ikiden çoktur.
    • bütün parçasından büyüktür. (kül cüzden büyüktür.)
    • bir şeye eşit olanlar birbirlerine de eşittir.
Fıtriyyat
Fıtriyyat, zihnin bir hükme fıtri (doğuştan, yaratılıştan) ya da gizli ve basit bir kıyasla ulaştığı bilgidir.
  • zihnin basit bir kıyasla ulaştığı, orta terimleri zihinde fıtraten var olan hükümler ve önermelerdir.
  • orta terim konu ve yüklem arasında bağ kurar fakat zihin onu vasıtasız olarak (evveliyat gibi) elde ettiğini zanneder.
  • zihin bu bilgiye duyulardan yardım almadan ulaşır.
  • örneğin:
    • 2, 4'ün yarısıdır. (bütün iki eşit parçadan oluşur.)
    • 4 çift sayıdır. (4 ve çift kavramları bilindikten sonra zihin bu hükme hızla ulaşır.)
Müşahedat
Müşahedat, aklın iç veya dış duyuları kullanarak ulaştığı hükümlerdir. Hissi ve vicdani olmak üzere iki çeşittir:
  • hissiyat (mahsusat), dış duyular vasıtasıyla oluşur.
    • örneğin: ateş yakıcıdır, güneş aydınlatır.
  • vicdaniyyat, iç duyulara dayanarak oluşur.
    • örneğin, birinin "susadım" ya da "acıktım" demesi, öfkelenmesi.
Mücerrebat
Mücerrebat, deney ve gözlemlerin tekrar etmesi durumunda zihinde kuşkuya yer bırakmayacak kesinlikte bir kanaat oluşması ile oluşan bilgidir.

Tecrübi bilgi, bir istidlal yöntemi olan tümevarım (istikra) ile başlar.
  • dış duyular ve akıl yürütme yardımıyla elde edilen bilgilerin çok defa tekrarlanmasına dayalı tecrübi bilgilerdir.
  • hem içsel hem de dış dünya hakkında tecrübelerle varılan hükümler böyledir.
    • örneğin:
      • alkol içen sarhoş olur.
      • terli iken içilen soğuk su hasta eder.
      • ıhlamurun soğuk algınlığına iyi gelmesi gibi tecrübeye dayalı tedavi bilgisi.
Mütevatirat
Nakledilen bir haberin yalan üzere birleşemeyecek kadar çok kişiden gelmesine mütevatir haber denir.

Mütevatirat, aklın nakledilen bir habere dayanarak verdiği hükümlerdir. Başka bir deyişle akla aykırı olmayan ve tevatüre dayalı önermelerdir.

Örneğin:
  • "Hz. Ömer hicri 23. yılda vefat etmiştir." hükmü haberi verenlerin müşahedesine (gözlemine) dayalı fakat haberi alana kapalıdır.
  • Tarihin bir döneminde yaşamış bir topluluğun "Çin, Hindistan'dan uzaktır." haberini defalarca farklı kişilerden işitmesi ve bunu tecrübe etmemesine rağmen tasdik etmesi.
Hadsiyyat
Hadsiyyat, sezgisel bilgidir. Aklın sezgiye dayalı öncüllerden yola çıkarak basit bir gözlem ve kıyasla hızlıca verdiği hükümlerdir.

Sezgisel bilgi, çaba olmaksızın (gayr-i ihtiyari), hızlıca tahmin ve çabuk kavrama ile oluşur.

Örneğin:
  • kara bulutlar yağmurun habercisidir.
  • ayın ışığı güneştendir.
Sezgi, zanni bilgi verebileceği için kelamcılar tarafından kat'i delil olarak kabul edilmemiştir.
Bu alana not ekleyebilirsiniz.
Başka bir sorunuz mu var?
Yorumlar (0)

Henüz yorum yapılmamış.

İlgili Konu
Kelamda Bilgi
İlgili Kayıtlar
Benzer Kayıtlar
İlginizi Çekebilir