0 00
 |
Hayvanlar alemindeki canlıların sınıflandırılmasında rol oynayan temel faktörler nelerdir? |
Hayvanlar alemindeki canlıların sınıflandırılmasında gelişmişlik düzeyini gösteren hücre çeşitliliği, embriyonik tabaka sayısı, vücut boşlukları ve simetrisi, iskelete sahip olma gibi etkenler dikkate alınır.
Sınıflandırma
Hayvanlar alemi, canlılar aleminde yer alan 6 alemden biridir.
Hayvanlar alemi de kendi içinde sınıflara ayrılmıştır. Bu ayrım yapılırken, hayvanlara ait yapısal ve gelişimsel benzerlikler göz önüne alınmıştır.
Sınıflandırma (taksonomi), yüzeysel benzerliklerden yola çıkarak aceleci bir gruplamadan kaçınır. Örneğin sırf uçabiliyor diye yarasa, arı ve güvercin; suda yaşıyor diye balina, hamsi ve deniz yıldızı beraber sınıflandırılmaz.
Faktörler
Hayvanlar alemindeki canlıların sınıflandırılmasında rol oynayan temel faktörler şunlardır:
Bir organizmada özelleşmiş hücreler (kas hücresi, sinir hücresi gibi) dokuları, onlar da organ ve sistemleri oluşturur.
Farklı işlevler için (solunum, boşaltım, sindirim gibi) farklı hücre gruplarının oluşması yani organizmaya ait hücrelerin çeşitliliği ve organizasyon düzeyi onun gelişmişlik düzeyi ile ilgilidir. İlkel hayvanlardan yüksek yapılılı hayvanlara doğru, hayvanların gelişmişlik düzeyi arttıkça hücre çeşitliliği ve organizasyon düzeyi de artar.
Hayvanlar hücresel organizasyon göz önüne alınarak iki gruba ayırılır:
Erken dönem embriyonik gelişim sırasında hücreler iki ya da üç embriyo tabakası halinde oluşur. Bu da hayvanların sınıflandırılmasında önemli bir kriterdir.
Embriyonik tabaka sayısına göre hayvanlar ikiye ayrılır:
Vücut boşluğunun (sölom, coelom) bulunup bulunmaması hayvanların sınıflandırılmasında kullanılan diğer bir önemli kriterdir.
Vücut boşluğuna göre hayvanlar üçe ayrılır:
Yalancı sölomlularda içi sıvı dolu boşluğa rastlanır, fakat bu boşluk zarla çevrili değildir. Sölomsuzlarda bahsedilen bağırsak boşluğundan başka sindirimi kolaylaştırmak üzere sölom (karın boşluğu) adı verilen bir boşluk daha gelişmiştir. Yuvarlak solucanlar, bu grupta yer alır.
Sölomluların mezoderm tabakasından gelişen, içi sıvı dolu ve zarla çevrilmiş vücut boşlukları vardır. Halkalı solucanlar, yumuşakçalar, derisi dikenliler, eklem bacaklılar bu grupta yer alır.
Vücut simetrisi
Hayvanlar vücut simetrisine göre dörde ayrılır:
Segmentli yapı
Segmentsiz hayvanların vücudu tek parçadan oluşur. Segmentli hayvanlar birbirine benzer yapılara (bölmelere) sahiptir.
Segmentli hayvanlar, segmentsizlere göre daha gelişmiştir. Örneğin solucanlar sınıfında yer alan ve segmentsiz olan yassı solucanlar, halkalı solucanlara göre daha ilkel canlılardır.
Kısımlar (uzuvlar, çıkıntılar)
Sınıflandırma yapılırken hayvanların sahip oldukları uzuvlar da dikkate alınır. Bunlar yüzgeç, kanat, anten, kol, bacak gibi yapılardır. Burada homolog organlara dikkat edilmelidir.
Örneğin örümceklerde sekiz, böceklerde altı ve çok ayaklılarda daha fazla sayıda bacak bulunur.
İskelete sahip olma
Hayvanlar iskelete sahip olmalarına göre üçe ayrılır: Omurgalıların kemik ve kıkırdakdan oluşan iskeletleri vardır. Bunlardan gerçek iskelete sahip olanlara kordalı denir.
Dolaşım sistemi
Besin maddelerinin, atık ürünlerin ve solunum gazlarının (O2, CO2) vücut içinde hücreler arasında, kan vasıtasıyla taşınmasını sağlayan yapılar vardır. Gelişmiş hayvanlarda bu mekanizmaya dolaşım sistemi denir.
Tek hücrelilerde (kök ayaklılar, silliler, kamçılılar, sporlular) gaz ve besin alışverişi hücre zarı aracılığıyla gerçekleşir. Süngerler gibi bazı omurgasız hayvanlarda hücreler doğrudan dış ortamla etkileşimde olduğu için gaz ve besin alışverişi difüzyon yöntemiyle gerçekleşir. Böyle canlılarda dolaşım sistemi yoktur.
Hayvanların büyük kısmında vücutta yer alan hücreler doğrudan çevre ile temas edemez. Bu hayvanlarda dolaşım sistemi görülür. Bu sistemin üyeleri kalp, damarlar ve taşıma sıvısı olan kandır.
Solucanlar (halkalı solucanlar hariç), eklem bacaklılar, yumuşakçalar ve derisi dikenlilerde açık dolaşım sistemi; omurgalılarda ise gelişmiş bir kapalı dolaşım sistemi görülür.
Hayvanlar ayrıca vücut sıcaklığını ortam sıcaklığına göre ayarlayabilmelerine göre sıcakkanlı
ve soğukkanlı olarak gruplandırılabilir. Buna göre memeliler ve kuşlar sıcakkanlı, sürüngenler, iki yaşamlılar ve balıklar ise soğukkanlıdır.
Sinir sistemi
Sinir ağlarının yapısı, merkezi sinir sistemine sahip olma ve beyin gibi yapılar hayvanların gelişmişlik düzeyi ile ilgilidir.
Solunum sistemi
Tek hücrelilerde gaz alışverişi hücre zarından gerçekleşir ve gaz alışverişi ile görevli özel bir organel yoktur. Bu canlılarda aerobik solunum (oksijenli solunum) görülür.
Süngerler, sölenterler ve yassı solucanlarda (tıpkı dolaşım ve boşaltım sisteminde olduğu gibi) gaz alışverişi (solunum) vücut yüzeyinden gerçekleşir.
Hayvanlarda gelişmişlik düzeyi arttıkça solunum sistemleri de gelişmeye başlamıştır. Hayvanlarda çeşitli solunum yöntemleri görülür:
Süngerler ve sölenterlerde (tıpkı dolaşım ve solunum sisteminde olduğu gibi) özel bir boşaltım organı bulunmaz. Bu hayvanlar boşaltım atıklarını vücut yüzeyinden difüzyon yöntemiyle uzaklaştırırlar.
Gelişmiş hayvanlarda boşaltım için özelleşmiş yapılara rastlanır:
Ev kedisi, kaplan, aslan, kurt ve köpek türlerine ait sınıflandırma örneği için tıklayınız.
Hayvanlar alemi, canlılar aleminde yer alan 6 alemden biridir.
Hayvanlar alemi de kendi içinde sınıflara ayrılmıştır. Bu ayrım yapılırken, hayvanlara ait yapısal ve gelişimsel benzerlikler göz önüne alınmıştır.
Sınıflandırma (taksonomi), yüzeysel benzerliklerden yola çıkarak aceleci bir gruplamadan kaçınır. Örneğin sırf uçabiliyor diye yarasa, arı ve güvercin; suda yaşıyor diye balina, hamsi ve deniz yıldızı beraber sınıflandırılmaz.
Faktörler
Hayvanlar alemindeki canlıların sınıflandırılmasında rol oynayan temel faktörler şunlardır:
- hücre çeşitliliği
- embriyonik tabaka sayısı
- vücut boşlukları (sölom tipleri)
- vücut simetrisi
- segmentli yapıya sahip olma
- kısımlar (uzuvlar, çıkıntılar)
- iskelete sahip olma
- dolaşım sistemi
- sinir sistemi
- solunum sistemi
- boşaltım sistemi
Bir organizmada özelleşmiş hücreler (kas hücresi, sinir hücresi gibi) dokuları, onlar da organ ve sistemleri oluşturur.
Farklı işlevler için (solunum, boşaltım, sindirim gibi) farklı hücre gruplarının oluşması yani organizmaya ait hücrelerin çeşitliliği ve organizasyon düzeyi onun gelişmişlik düzeyi ile ilgilidir. İlkel hayvanlardan yüksek yapılılı hayvanlara doğru, hayvanların gelişmişlik düzeyi arttıkça hücre çeşitliliği ve organizasyon düzeyi de artar.
Hayvanlar hücresel organizasyon göz önüne alınarak iki gruba ayırılır:
- tek hücreliler (protozoa, tekil: protozoon)
- çok hücreliler (metazoa, tekil: metazoon)
Erken dönem embriyonik gelişim sırasında hücreler iki ya da üç embriyo tabakası halinde oluşur. Bu da hayvanların sınıflandırılmasında önemli bir kriterdir.
Embriyonik tabaka sayısına göre hayvanlar ikiye ayrılır:
- diploblastik hayvanlar (iki katmanlı): dışta ektoderm, içte endoderm tabakaları bulunur. Örnek: süngerler, sölenterler
- triploblastik hayvanlar (üç katmanlı): dışta ektoderm, ortada mezoderm, içte endoderm tabakaları bulunur. Örnek: eklem bacaklılar, yumuşakçalar, derisi dikenliler dahil olmak üzere diploblastik hayvanlar dışındaki tüm hayvanlar.
Vücut boşluğunun (sölom, coelom) bulunup bulunmaması hayvanların sınıflandırılmasında kullanılan diğer bir önemli kriterdir.
Vücut boşluğuna göre hayvanlar üçe ayrılır:
- sölomsuzlar (asölomat, acoelomata)
- yalancı sölomlular (psödosölomat, pseudocoelomata)
- sölomlular (sölomat)
Yalancı sölomlularda içi sıvı dolu boşluğa rastlanır, fakat bu boşluk zarla çevrili değildir. Sölomsuzlarda bahsedilen bağırsak boşluğundan başka sindirimi kolaylaştırmak üzere sölom (karın boşluğu) adı verilen bir boşluk daha gelişmiştir. Yuvarlak solucanlar, bu grupta yer alır.
Sölomluların mezoderm tabakasından gelişen, içi sıvı dolu ve zarla çevrilmiş vücut boşlukları vardır. Halkalı solucanlar, yumuşakçalar, derisi dikenliler, eklem bacaklılar bu grupta yer alır.
Vücut simetrisi
Hayvanlar vücut simetrisine göre dörde ayrılır:
- asimetrik (örn: süngerler)
- küresel simetrili
- radyal simetrili (örn: sölenterler, derisi dikenliler)
- bilateral simetrili (örn: memeliler)
Segmentli yapı
Segmentsiz hayvanların vücudu tek parçadan oluşur. Segmentli hayvanlar birbirine benzer yapılara (bölmelere) sahiptir.
Segmentli hayvanlar, segmentsizlere göre daha gelişmiştir. Örneğin solucanlar sınıfında yer alan ve segmentsiz olan yassı solucanlar, halkalı solucanlara göre daha ilkel canlılardır.
Kısımlar (uzuvlar, çıkıntılar)
Sınıflandırma yapılırken hayvanların sahip oldukları uzuvlar da dikkate alınır. Bunlar yüzgeç, kanat, anten, kol, bacak gibi yapılardır. Burada homolog organlara dikkat edilmelidir.
Örneğin örümceklerde sekiz, böceklerde altı ve çok ayaklılarda daha fazla sayıda bacak bulunur.
İskelete sahip olma
Hayvanlar iskelete sahip olmalarına göre üçe ayrılır: Omurgalıların kemik ve kıkırdakdan oluşan iskeletleri vardır. Bunlardan gerçek iskelete sahip olanlara kordalı denir.
Dolaşım sistemi
Besin maddelerinin, atık ürünlerin ve solunum gazlarının (O2, CO2) vücut içinde hücreler arasında, kan vasıtasıyla taşınmasını sağlayan yapılar vardır. Gelişmiş hayvanlarda bu mekanizmaya dolaşım sistemi denir.
Tek hücrelilerde (kök ayaklılar, silliler, kamçılılar, sporlular) gaz ve besin alışverişi hücre zarı aracılığıyla gerçekleşir. Süngerler gibi bazı omurgasız hayvanlarda hücreler doğrudan dış ortamla etkileşimde olduğu için gaz ve besin alışverişi difüzyon yöntemiyle gerçekleşir. Böyle canlılarda dolaşım sistemi yoktur.
Hayvanların büyük kısmında vücutta yer alan hücreler doğrudan çevre ile temas edemez. Bu hayvanlarda dolaşım sistemi görülür. Bu sistemin üyeleri kalp, damarlar ve taşıma sıvısı olan kandır.
Solucanlar (halkalı solucanlar hariç), eklem bacaklılar, yumuşakçalar ve derisi dikenlilerde açık dolaşım sistemi; omurgalılarda ise gelişmiş bir kapalı dolaşım sistemi görülür.
Hayvanlar ayrıca vücut sıcaklığını ortam sıcaklığına göre ayarlayabilmelerine göre sıcakkanlı
ve soğukkanlı olarak gruplandırılabilir. Buna göre memeliler ve kuşlar sıcakkanlı, sürüngenler, iki yaşamlılar ve balıklar ise soğukkanlıdır.
Sinir sistemi
Sinir ağlarının yapısı, merkezi sinir sistemine sahip olma ve beyin gibi yapılar hayvanların gelişmişlik düzeyi ile ilgilidir.
Solunum sistemi
Tek hücrelilerde gaz alışverişi hücre zarından gerçekleşir ve gaz alışverişi ile görevli özel bir organel yoktur. Bu canlılarda aerobik solunum (oksijenli solunum) görülür.
Süngerler, sölenterler ve yassı solucanlarda (tıpkı dolaşım ve boşaltım sisteminde olduğu gibi) gaz alışverişi (solunum) vücut yüzeyinden gerçekleşir.
Hayvanlarda gelişmişlik düzeyi arttıkça solunum sistemleri de gelişmeye başlamıştır. Hayvanlarda çeşitli solunum yöntemleri görülür:
- deri solunumu (örn: solucanlar)
- solungaç solunumu (örn: balıklar)
- trake solunumu (örn: eklem bacaklılar)
- kitapsı akciğerler (örn: örümcekler)
- akciğer solunumu (kuşlar, memeliler)
Süngerler ve sölenterlerde (tıpkı dolaşım ve solunum sisteminde olduğu gibi) özel bir boşaltım organı bulunmaz. Bu hayvanlar boşaltım atıklarını vücut yüzeyinden difüzyon yöntemiyle uzaklaştırırlar.
Gelişmiş hayvanlarda boşaltım için özelleşmiş yapılara rastlanır:
- protonefridyum (alev hücreleri) (örn: yassı solucanlar)
- nefridyum (örn: halkalı solucanlar)
- malpigi tüpleri (örn: böcekler)
- böbrekler (örn: bütün omurgalılar)
Ev kedisi, kaplan, aslan, kurt ve köpek türlerine ait sınıflandırma örneği için tıklayınız.
Bu alana not ekleyebilirsiniz.
Başka bir sorunuz mu var?
Yorumlar (0)
Henüz yorum yapılmamış.
