Deney
Deney, araştırmacının hazırladığı yapay koşullarda (laboratuvarda) olayları incelemesidir.

Hipotez
Deneyler, nedensellik ilişkisini ortaya koymak (olaylar arasındaki bağlantıyı bulmak) üzere bir hipotezle (geçici bir çözüm denemesi ile) başlar.
 

Eğer X ise Y'dir.

Değişken
Bilimsel bir araştırmada araştırmanın sonucunu etkileyebilecek tüm faktörlere değişken denir.

Bağımsız değişken
Araştırmacı sebep niteliğindeki değişkeni (X) kontrolü altında tutar ve X'in farklı değerler almasını sağlar. Bu, bağımsız değişkendir. Çalışmanın amacına uygun olarak, bilinçli şekilde farklı değerler alması sağlanır.

Bağımlı değişken
Bağımlı değişken, hipotezdeki sonuç olaydır (Y). X, Y'nin değerine bağımlıdır. Eğer X ile Y arasında bir ilişki (korelasyon) olduğu belirlenirse nedenselliğin zamanda birlikte değişme ve zamanda öncelik ilkelerini sağlanmış olur. Bağımsız değişken değiştiğinde, nasıl değişeceği gözlemlenen değişkendir.

Kontrol değişkeni
Sabit tutulan değişkenlerdir. (Amontons sürtünme kuvveti deneyi)

Araştırma hatası
X'in Y'den önce gerçekleştiği ve X ile Y arasında bir korelasyon olduğu belirlendikten sonra nedenselliğin üçüncü ilkesi olan değişkenlerin kontrolü sağlanmalıdır. Aksi halde araştırma hatası olur.

Örnek
Aşağıdaki deneyde, seçilen öğrencilerin yaşlarının, okullarının hatta öğretmenlerinin farklı olması araştırma hatasına neden olabilir.
 

hipotez	zeka seviyesi yüksek öğrencilerin üniversite sınavındaki başarısı yüksektir
bağımsız değişken	farklı zeka seviyelerindeki öğrenciler
bağımlı değişken	üniversite sınavında alınan puan