Zanni delil
Zanni delil, kesinlik ile şüphe arasında kalan, delaleti ile (delillendirdiği konu hakkında) diğer ihtimalleri tamamen ortadan kaldıramayan delildir.

Zanniyyat
Zanniyyat, kesin bilgi ifade etmeyen zanni öncüllere (zanni bilgi) dayanan önermelerdir. Bu önermelerle kurulan kıyaslara zanni delil denir.

Zanniyat, yakiniyyat'ın (kat'iyyat) tersidir.

Çeşitleri
Kesinliğe yakınlık derecesine göre zanniyyat altı çeşittir:

• meşhurat
• makbulat
• müsellemat
• vehmiyat
• maznunat
• muhayyelat

Meşhurat
Meşhurat, yaygın ve genel kanı olarak kabul görmüş (meşhur) hükümlerdir.

• mutlak meşhurat, bütün insanlarca kabul edilen hükümlerdir.
• mahdut/sınırlandırılmış meşhurat:
  • bir toplulukta yaygınlaşmış, meşhur olmuş bilgilerdir.
  • bu önermeler bir devirde, bir bölgede halk arasında doğru kabul edilmiştir.
  • belirli bir meslek grubu gibi geniş bir topluluk tarafından benimsenmiş olabilir.
• bu bilgiler doğru ya da yanlış olabilir, çünkü bir hükmün şöhreti (yaygınlığı) onu gerçeğin ölçüsü yapmaz.
• yakiniyyat dışındaki önermelerden doğruluk ihtimali en yüksek  olan delillerdir.
• aklın doğuştan sahip olduğu hükümlerden (evveliyat) farklı olarak genellikle barış, huzur, edep, merhamet gibi düşünceler ile geleneklerin ve çevresel telkinlerin ürünüdür.
• aksi yaşanmamış genel hükümler ve çok sayıda örneğe (tecrübeye) dayanır.
• örneğin:
  • adalet iyidir, zulüm kötüdür.
  • doğruyu söylemek gerekir, yalan kötü bir davranıştır.
• Meşhurat, her ne kadar genel ve yaygın kabule dayansa da yakiniyyattan sayılmaz.
• Meşhuratın hükmü zamana, coğrafyaya, inanç ve kültür gruplarına göre değişebilir.

Müsellemat

• belirli bir alanda kabul görmüş önermelerin delil olarak kullanılmasıdır, bu bilgi o alanın örfüdür.
• örneğin:
  • geometride kabul edilen, "çizginin genişliği yoktur." önermesi.
• bir tartışmada rakip tarafın doğruluğunu kabul ettiği önermelerin, diğer tarafın kendi iddiasına delil olarak kullanmasıdır.
• örneğin:
  • geometride noktanın bölünemeyeceği müsellemdir, yani böyle bir öncüle karşı çıkılamaz, inkar edilemez. Fakat bu delilin fiziksel dünyada maddenin bölünemezliği için kullanılması zan içerir.
  • miraç olayını reddeden bir Hıristiyan'a karşı Hz. İsa'nın göğe yükseldiğini delil olarak kullanmak.

Makbulat
Makbulat, hüsnü zan (iyi niyet) beslenen veya güvenilen kimselerden gelen bilgilerdir. Bu kişilerin özellikleri şunlardan birisidir:

• doğru sözlü oluşuna, yalan söylemeyeceğine inanılan
• ilim sahibi ya da üstün yetenekli olan
• toplum tarafından önder ya da otorite olarak kabul edilen
• örneğin:
  • bir öğrencinin öğretmeninden aldığı bilgi
  • devlet başkanının yaptığı açıklama

Bu tür bilgiler zihinde bir kıyas yapılmaksızın benimsenir.

Vehmiyat

• doğru veya yanlış olması mümkün olmasına rağmen aklın vehim yoluyla insanı kabule zorladığı hükümlerdir.
• zihnin kuruntu ile genelleme yaparak ulaştığı önermelerdir, asılsız ve yanıltıcı olabileceği için geçersizdir.
• algılardan hareketle üretilen tikel hükümlerdir.
• örneğin:
  • var olan her şey mekanda yer kaplar, hacmi vardır.
  • var olan her şey görülebilir.

Muhayyelat
Muhayyelat (mütehayyilat), rahatlama, arzulama, nefret (sıkıntı) ya da rağbet (sevdirmek) gibi bir etki yaratmak üzere hayal edilerek kurulan önermelerdir.

• tahayyül edilerek verilen, duyguları hareket geçiren hayal ürünü hükümlerdir.
• doğru ya da yanlış olması muhtemel olan gerçek ya da gerçek dışı, doğrulanabilir veya doğrulanamaz hükümlerdir.
• psikolojik etki oluşturmak amacıyla genellikle şiir sanatında kullanılır.
• örneğin:
  • şarap yakut misali akan bir sıvıdır.
  • bal sarı irin gibi kötü bir kusmuktur.

Maznunat
Maznunat, aklın tercihen kabul ettiği fakat yanlış olması muhtemel olan zanna dayalı önermelerdir.

• zihinde kesinlik kazanacak değere ulaşmadığı için, bu hükmü veren kişi tarafından tersi de muhtemel görülür.
• örneğin:
  • geceleyin bu saatte dışarıda olması onun hırsız olduğunu gösterir.
  • arkadaşı kötü birisidir, o halde o da kötüdür.

Zaruriyyattan olan yani zorunlu bilgilerden olup öznel özellik taşıyanlar da maznunat kategorisinde değerlendirilmiştir:

• mücerrebattan, tecrübenin yerleştiğine dair şüphelerin olduğu
• mütevatirattan, tevatüre yakın haberler
• hadsiyattan, zayıf sezgilerle varılan hükümler

Beş sanat
Sayılan bilgi türleri ile akli delil türleri (beş sanat) arasındaki ilişki şöyledir:

• meşhurat ve müsellemata dayanan kıyasa cedel
• makbulat ve maznunata dayalı olanlara hatabe
• muhayyelata dayananlara şiir
• vehmiyyata dayanan bozuk kıyaslara mügalata (safsata) denir.