1 00
 |
Akli delil türleri (beş sanat) nedir? |
Kelam ilminde öncüllerin kesinliklerine göre kıyas beş çeşittir: burhan, cedel, hitabet, şiir, mugalata (safsata).
Akli delil
Akli delil, akıl yürütme sürecinde (kıyas, istikra ve temsil) kullanılan öncüllerin akla uygun olmasını ifade eder.
Beş sanat
Kelamcılar genellikle akıl yürütme yöntemlerinden kıyası (tümdengelim) kullanmışlardır.
Kıyas öncüllerin kesinliklerine göre beşe (beş sanat) ayrılır:
Zanniyat
Burhan dışındaki kıyaslar zanniyata dayanır. Diğer kıyaslar zanni-akli delillere (zanni delil) dayanır ve öncülleri şöyledir:
Burhan, öncülleri de hükmü de kat'i olan kıyastır.
Cedel, karşıt fikri çürütmek üzere aleyhte deliller (ya da şüpheler) ortaya koyarak karşı tarafı ikna etmek veya kendi fikirlerinin doğruluğunun savunulmasıdır.
Hitabet, aksi bir fikir ile ya da alternatiflerle savunmaya geçemeyecek kişilerin (örneğin alim olmayan halktan birinin) anlayabileceği ve ikna olabileceği deliller kullanılarak yapılan kıyastır.
Kelam ilminde şiir, öncülleri muhayyelattan oluşan önermelerle yapılan kıyastır.
Mügalata (safsata), şekil ya da içerik bakımından bozuk (fasit) kıyastır.
Akli delil, akıl yürütme sürecinde (kıyas, istikra ve temsil) kullanılan öncüllerin akla uygun olmasını ifade eder.
Beş sanat
Kelamcılar genellikle akıl yürütme yöntemlerinden kıyası (tümdengelim) kullanmışlardır.
Kıyas öncüllerin kesinliklerine göre beşe (beş sanat) ayrılır:
- burhan
- cedel
- hitabet
- şiir
- mügalata (safsata)
Zanniyat
Burhan dışındaki kıyaslar zanniyata dayanır. Diğer kıyaslar zanni-akli delillere (zanni delil) dayanır ve öncülleri şöyledir:
- meşhurat, müsellemat ile cedeli kıyas
- makbulat, maznunat ile hatabi kıyas
- muhayyelat ile hayale dayalı şiir
- vehmiyat ile bozuk kıyas yani mügalata (safsata) oluşur.
Burhan, öncülleri de hükmü de kat'i olan kıyastır.
- öncülleri yakiniyyattan oluşur, bunlar zaruriyyat ve nazariyyattır.
- genellikle halka yönelik kullanılmaz fakat alimler için önemlidir; çünkü ilmi tartışmalarda kullanılabilecek türdedir.
- konuyla ilgili hüküm kesin ve sabit olduğu için kişiyi tatmin eder.
- matematik ve geometrik önermelerden oluşan akıl yürütmeler burhan olarak kabul edilir.
- verilen hüküm ikinci bir ihtimal veya şüphe içermez.
Cedel, karşıt fikri çürütmek üzere aleyhte deliller (ya da şüpheler) ortaya koyarak karşı tarafı ikna etmek veya kendi fikirlerinin doğruluğunun savunulmasıdır.
- deliller kullanarak münazara etmek, tartışmaktır.
- öncülleri şunlardan oluşur:
- müsellemat, karşı tarafın öne sürdüğü hükmü onun aleyhinde delil olarak kullanılmasıyla oluşan önermelerdir.
- meşhurat, belirli dönemde ya da meslekte (branşta) kabul edilen önermelerdir.
Hitabet, aksi bir fikir ile ya da alternatiflerle savunmaya geçemeyecek kişilerin (örneğin alim olmayan halktan birinin) anlayabileceği ve ikna olabileceği deliller kullanılarak yapılan kıyastır.
- bir kişiye ya da topluluğa karşı güçlü ve etkileyici konuşmaya dayanır.
- münazaralarda itiraza elverişlidir ve cedele dayanıklı değildir.
- kullanılan delillerin öncülleri makbulattan oluşur.
- peygamberlerin sözleri makbulattan sayılmaz, fakat bir alimden yapılan alıntı ile delil kurmak makbulat sayılır.
- Kur'an-ı Kerim, büyük bir kitleye hitap ettiği için burhani ve hatabi karakter taşıyan deliller içermektedir.
Kelam ilminde şiir, öncülleri muhayyelattan oluşan önermelerle yapılan kıyastır.
- yönlendirici, teşvik, rağbet veya nefret ettirici duygulara neden olan önermeler kullanılır.
- muhayyelat (hayale dayalı öznel önermeler) kullanılarak oluşturulan şiir tarzındaki kıyas, kelam ilminde güvenilir bir yöntem değildir.
Mügalata (safsata), şekil ya da içerik bakımından bozuk (fasit) kıyastır.
- öncülleri vehmiyattan oluşur.
- öncüller doğru gibi görünen yanlış ifadelerdir.
- örneğin:
- kağıttaki resim kedidir.
- kediler miyavlar.
- kağıttaki kedi miyavlar.
Bu alana not ekleyebilirsiniz.
Başka bir sorunuz mu var?
Yorumlar (0)
Henüz yorum yapılmamış.
