Kelime anlamı
Şia, kelime anlamı olarak "taraftar, yardımcı" demektir. Terim anlamı olarak "şia", Hz. Ali etrafından toplanan, onun tarafını tutanları ifade eder.

Bu taraftarların oluşturduğu mezhebe Şia ya da Şiilik, mensuplarına Şii denir.

Ortaya çıkışı
Şia, dini ya da fikri (kelami) bir mezhep olmaktan çok Haricilik gibi siyasi nedenlerle ortaya çıkan bir fırkadır.

Özellikle Hz. Osman hilafetinin son dönemlerinde siyasi bir hareket olarak başlamış, Kerbela Olayı'ndan sonra fırka olarak zümreleşmesi başlamış ve Şia itikadi bir boyut kazanmıştır.

Şia'yı doğuran sebepler
Şia'nın doğuşuna sebep gösterilen üç dönem vardır:

• Hz. Peygamber döneminde gerçekleşen Gadir-i Hum hadisi ve Kırtas hadisesi
• Hz. Peygamber vefat ettikten sonra vuku bulan hilafet tartışmaları döneminde çıkan tartışmalar (Ali şiası)
• siyasi anlaşmazlıklar ve iç savaşlar döneminde gelişen Cemel Vakası (Hz. Ayşe, Talha, Zübeyr ile Hz. Ali arasında çıkan mücadele)
• Kerbela olayından sonra meydana gelen "tevabbun hareketi"

Fakat bu olaylar sonunda kelam ilmi bağlamında ortada henüz Şii inanç esasları diye bir kavram olmadığına dikkat ediniz.

Temel görüşleri
Şia mezhebinin farklı kolları olsa da genel olarak temel görüşleri şunlardır:

• hilafet (imamet, imamlık) nas ve tayin (vasiyet) yoluyla Hz.Ali'ye ve soyuna verilmiştir.
• Hz. Ali, Hz. Muhammed'den sonra insanların en üstünüdür.
• Hz. Muhammed, Hz. Ali'yi, Hz. Ali ve ondan sonra gelen imamlar da kendisinden sonra kimin imam olacağını bildirmişlerdir.
• Hz. Ali'den önceki hilafet (ilk üç halife) meşru değildir. Onlara uyanlardan teberri etmek (uzaklaşmak) gerekir.
• imamet, itikadi bir konudur.
• imamet, nübüvvetin devamıdır.
• imamlar masumdur (masumiyet), yani küçük ve büyük günahlardan korunmuştur.
• büyük gübah işleyenler tevbe etmelidir, tevbe etmeden ölürlerse cehennemlik olurlar.
• dinin temel esasları beştir:
  • tevhit, nübüvvet, imamet, ahiret (mead), adalet

Ekoller
Şia, tarih içinde siyasi, itikadi ve fıkhi fikir ayrılıklarına düşen farklı kollarla varlığını sürdürmüştür. Bunlardan en çok bilinenleri İmamiye, Zeydiye ve İsmailiye'dir.

İmamiye
İmamiye ekolüne ait özellikler şunlardır:

• itikat, ibadet ve muamelatta imam Cafer-i Sadık görüşlerine dayandıkları için Caferiye olarak da bilinirler.
• nas ve tayin ile belirlenen oniki imam (isna aşeriyye) vardır ve bunlara inanmak imanın şartlarındandır.
• son imam (12. imam) günü geldiğini tekrar dönecek ve adaleti sağlayacaktır.
• imamet düşüncesi dışında itikadi konularda genellikle Mutezile ile benzer görüştedir.
• İran'da resmi mezhep olarak belirlenmiştir.

Zeydiye
Zeydiye ekolüne ait özellikler şunlardır:

• Hz. Hüseyin'in (626 - 680) torunun Zeyd'e (695 - 740) bağlı Şia koludur.
• Hz. Peygamber isim vererek halife tayin etmemiştir.
• Hz. Ali öncesindeki halifeler meşrudur.
• imam sayısı 12 değildir.
• İmamlar hatasız ve günahsız değildir.
• Haşimoğullarından ilim, cesaret ve takva sahibi birisi imam olabilir.
• 4. imamı Ali Zeynelabidin'in oğlu Zeyd'i imam kabul ederler.
• Zeydiye yoğun olarak Yemen'de görülür.

İsmailiye
İsmailiye (İsmaililer) ekolüne ait özellikler şunlardır

• Cafer-i Sadık'ın (702 - 765) oğlu İsmail'i ve onun soyunu imam kabul eder.
• Fatımi Devleti zamanında güçlenmiştir.

Görüşler
Şia içerisinde kabul edilen diğer görüşler şunlardır:

• vasiyet: Hz. Ali, Hz. Muhammed'in vasiyeti ile imam tayin edilmiştir.
• ismet: Hz. Ali ve soyunun her tülü hatadan korunmuş olması.
• ric'at: son imam tekrar dünyaya dönerek zulümlere son verecektir. (mehdilik inancının temeli)
• beda': İmam Cafer-i Sadık'ın imam olarak tayin ettiği oğlu İsmail'in erken ölümünün Allah'ın tercih değiştirmesi olarak açıklanması. (beda', Ra'd:39 ayeti, peygamberlerin birbirini neshetmesi ve Kur'an ayetlerindeki nesih ile temellendirilmiştir.)
• takiyye: tehlike arz eden, baskı ve zülüme maruz kalındığında (örneğin Emeviler dönemi) inanç ve düşüncelerini gizlemek caizdir.

Eleştiriler
Şia'nın temel görüşü olan "Hz. Ali'nin ve onun soyunun halifeliğinin nas ve tayin ile sabit oluşu" fikrini Ehl-i Sünnet şu görüşlere dayanarak reddetmektedir:

• Eğer Hz. Ali'nin halifeliği ayet ve hadisle sabit olsaydı, Hz. Muhammed'in ölümünden sonra halife seçimi konusu gibi bir gündem olmazdı.
• Hz. Ali'nin halifeliği döneminde bu söylemlere rastlanmamaktadır.
• Şia taraftarlarının birçoğu başlangıçta Hakem Olayı'na razı olmuştur.

Günümüzde
Zeydiye, İsmailiye ve İmamiye günümüzde varlığını sürdüren Şia ekolleridir ve Şia (Şiilik) denildiğinde genellikle İmamiye ekolü kastedilmektedir.