İlk iki halife
Hz. Peygamber'in vefatından sonra vuku bulan hilafet tartışmaları Hz Ebu Bekir'in halife seçilmesiyle sonlanmıştır. Hilafetin ilk dönemleri genel olarak huzurlu ve sakin bir dönemdir. İlk iki halife Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer döneminde müslümanlar arasında büyük bir siyasi problem görülmemiştir.

Hz. Osman'ın şehit edilmesi
Hz. Osman ile birlikte Emevi ailesinin (Ümeyyeoğulları) yönetimdeki ağırlığı artmış ve İslam öncesi kabilecilik anlayışı yeniden canlanmıştır.

Özellikle Hz. Osman hilafetinin son dönemlerinde ilerleyen yaşını fırsat bilen akrabaları yönetimde önemli mevkilere gelmiştir. Hz. Osman'ın bu ve benzeri bazı tutum ve davranışları müslümanların tepkisini çekmeye başlamıştır. Hoşnutsuzluk artmış ve artan kargaşa sonucunda olaylar Hz. Osman'ın evinin basılarak şehit edilmesine kadar tırmanmıştır.

Hz. Ali
Ardından halife seçilen Hz. Ali döneminde de siyasi istikrar sağlanamamış, Hz. Osman'ın öldürülmesi ve etrafında cereyan eden olaylar nedeni ile art arda iki iç savaş çıkmıştır.

• Cemel vakası
• Sıffin savaşı

Cemel Vakası
Cemel vakası (H.36, M.656), sahabeler (Hz. Ali, Hz. Aişe, Talha, Zübeyr) arasında  meydana gelmiştir.

Sıffin savaşı
Sıffin savaşı (H.37, M.657), Hz Ali ile Muaviye arasında hilafet hakkı yüzünden çıkmıştır. Muaviye ordusu mushafları (Kur'an sayfalarını) mızraklara takıp havaya kaldırarak Hz. Ali’ye: "Sizinle bizim aramızda Allah'ın Kitab'ı hakem olsun." demişler ve bu savaş "Hakem olayı" ile sona ermiştir.

Bu olaylar sonunda İslam toplumu üç siyasi kampa ayrılmıştır:

• Hz. Ali taraftarları
• Muaviye taraftarları
• Hariciler (Hz. Osman, Hz. Ali, Muaviye ve hakemlerden uzak olan grup)

Kelam
Bahsi geçen olaylar tamamen siyasi meselelerdir ve aslında ortada kelami bir problem yoktur. Fakat olayların sonunda itikadi açıdan daha önceye ortaya atılmamış bazı sorulara cevap aranmıştır:

• büyük günah işleyen kişinin (mürtekib-i kebire) durumu
• imanın mahiyeti (özellikleri)
• kader konusu (özgür irade meselesi)

Kelamın bu dönemi "ilk fikri hareketler ve ihtilaflar dönemi" olarak da bilinir.

Büyük günah işleyenin durumu
Cana kıyma İslam'da açıkça (Nisa:92, Nisa:93) bildirilen büyük bir günahtır. Bu olaylarda (iç savaşlarda) ölen de öldürülen de müslüman olduğu için, büyük günah işleyen kişinin durumunu farklı gruplar farklı şekilde yorumlamışlardır. (dini yorum makalesine başvurunuz.)

• Hariciler'e göre büyük günah işlemiştir ve dinden çıkmış, kafir olmuştur.
• Mutezile'ye göre iman ile küfür arasında bir yerde kalmıştır. Tevbe etmelidir, tevbe etmezse kafir ölür.
• Mürcie'ye göre hüküm vermek doğru değildir, sorunu Allah'a havale ederek, ahirete ertelemek gerekir.
• Ehl-i Sünnet'e göre bu büyük günah olsa da helal görülerek işlenmediği için imana zarar verir fakat kişiyi dinden çıkarmaz.

İmanın mahiyeti
Yine bu olaylar dolaylı olarak şu meseleleri de gündeme getirmiştir:

• iman sadece sözlü bir beyan mıdır amel ile ilgili midir?
• iman ettiği halde ameli terk eden kişinin durumu ne olur?
• iman nerede biter, küfür nerede başlar?
• iman-günah ilişkisi nedir?

Kader

• Bu yaşananlar takdir-i ilahi mi idi?
• Bu olaylar ve savaşlar Allah öyle istediği için mi oldu, müslümanların seçimi miydi?
• Müslümanlar mücbir (mecburi) sebepler yüzünden bu olaylara zorlandı mı yoksa özgür iradeleri ile mi gerçekleşti?

Bakınız Kaderiyye