Kelam ve felsefe
Kelam ilmi ve felsefe, düşünce alanında faaliyet gösteren iki önemli disiplindir. Kelam ilmi, İslam dini ile doğrudan ilişkili olduğu için felsefenin doğuşu, kelam ilminin doğuşundan çok daha eskidir.

Kelam ilmi ilk dönemlerinde felsefeden etkilenmiş, sonraları mantık da kelam ilminde kullanılmaya başlamıştır. Özellikle Gazali ve Fahreddin er-Razi'nin kelam ve felsefe ilişkisine katkıları büyüktür.

Ortak yönler
Kelam ilmi ve felsefe, çalışma alanları itibariyle benzerlik gösterir. Bu alanlar şöyle sıralanabilir:

• varlık (varlıkların özellikleri, başlangıçları ve sonları gibi)
• bilgi (bilgi kaynakları, bilmenin imkanı gibi)
• değer (ahlakın kaynağı gibi)

İki disiplin de,

• bilgi ve düşünme faaliyetidir.
• akli yöntemler kullanarak temellendirme yaparlar, akla ve akli ilkelere önem verirler.
• insan zihnini meşgul eden problemleri sorgular ve çözmeyi hedefler.
• benzer konuları araştırır.

Farklar
Yukarıda bahsi geçen benzerliklerin yanı sıra felsefe ve kelam ilmi arasında:

• bilgi kaynağı
• amaç
• yöntem

olmak üzere üç temel fark vardır.

Bilgi kaynağı
Felsefe bilgi kaynağı olarak aklın verilerini kullanır ve duyuların güvenilir bilgi kaynağı olup olmadığını tartışır.

Kelama göre bilgi kaynakları üçtür:

• doğru haber (haber-i sadık)
• duyular (havass-ı selime)
• akıl (akl-ı selim)

Felsefe, nakle (vahiy, hadis) dayalı dini bir ön kabullenme yapmaz. Felsefe, din felsefesi yaparak din hakkında düşünür fakat dinlerin duyularla gözlemlenemeyen ve ölçülemeyen alem hakkında verdikleri bilgileri (Kur'an ayetleri, cin, melek, cennet, cehennem gibi) bilgi kaynağı (delil) olarak kullanmaz.

Amaç
Kelam ilminin amacı, İslam dininin inanç esaslarını açıklamak, delillendirmek ve hatta savunmaktır.

Felsefenin belirli bir dine ait inançları izah, ispat ve savunma gibi bir amacı yoktur.

Yöntem
Felsefe problemleri akılcı ve eleştirel yöntemlerle inceler.

Felsefe için vahiy, bir delil ya da bilgi kaynağı olmadığı gibi, filozof ulaştığı sonucun belirli bir dine uygun olup olmadığını önemsemez. Örneğin felsefe, bilimsel veriler (ya da duyular) ile aklın ilkelerinden hareketle bir yaratıcının olduğu yönünde akli deliller sunabilir fakat çıkarımları bir kutsal metinle (vahiy) ilişkilendirmez.

Kelam ilminin yönteminde din eksenli bir tutum vardır: kelam, vahiy ile aklın çelişmezliğini savunur.

Her ne kadar kelam ilmi inançları temellendirirken metot olarak akli temellendirmeler yapmak zorunda olsa da, İslam dinine ait bilgileri (nakli bilgileri) ön kabul olarak alır.

Filozofun düşünce sistemi aklıyla hareket etmeye dayalıdır ve aklı ile gidebildiği yerin ötesi hakkında yorum yapmaz. Kelam ilmi ise salt aklı kullanmak yerine aklın ulaşabildiği noktayı ve onun ötesi hakkındaki çıkarımlarını vahiyin süzgecinden geçirerek, örtüşüp örtüşmediğini inceler.